Orta Dəhliz Azərbaycanın diplomatik masadakı mövqeyini gücləndirir – MÜSAHİBƏ

Son aylarda Orta Dəhlizdə yükdaşımaların kəskin artması, Xəzər limanlarında dövriyyənin rekord səviyyəyə çatması və Bakı–Tbilisi–Qars (BTQ) xəttinin yenidən genişləndirilməsi Trans-Avrasiya ticarətinə yeni dinamika gətirib. Artıq bu marşrut təkcə alternativ nəqliyyat xətti deyil, həm də Çin–Avropa arasında ən sürətli və ən etibarlı koridor kimi ön plana çıxır. 

Millət vəkili Elçin Mirzəbəyli dəyişən reallıqlar fonunda Orta Dəhlizin iqtisadi və geosiyasi çəkisi barədə TodayPress TV-yə müsahibə verib. Müsahibəni təqdim edirik:    

– Orta Dəhlizdə yükdaşımaların sürətlə artması bölgənin iqtisadi xəritəsini necə dəyişə bilər? Bu proses Azərbaycanın tranzit mövqeyini nə dərəcədə gücləndirir?

– Orta Dəhlizdə yükdaşımaların kəskin artması regionun iqtisadi arxitekturasını yenidən formalaşdıran əsas faktorlardan biridir. Ticarət axınları dəyişir, Azərbaycan–Türkiyə xətti Mərkəzi Asiya ilə Avropanı birləşdirən aparıcı arteriyaya çevrilir. Bu artım Azərbaycanın tranzit rolunu iki istiqamətdə gücləndirir. Birincisi, ölkəmiz strateji nəqliyyat qovşağı statusunu daha da möhkəmləndirir. İkincisi, Azərbaycan təkcə tranzit ölkəsi yox, həm də istehsal və paylayıcı mərkəz kimi yeni mövqeyə yüksəlir. Bu isə həm iqtisadi gəlirləri artırır, həm də ölkəmizin regional qərarvermə proseslərində təsirini genişləndirir. 

– Azərbaycan, Qazaxıstan və Gürcüstan arasında vahid tarif sisteminə keçid bu marşrutu daha rəqabətli edirmi? Bu addım Orta Dəhlizi Rusiyadan keçən Şimal marşrutuna real alternativə çevirə bilər? 

– Vahid tarif sistemi Orta Dəhlizin rəqabət gücünü artıran strateji addımdır. Xərclər optimallaşır, bürokratik maneələr azalır, planlaşdırma şəffaf və proqnozlaşdırılan olur. Bu, yükdaşıma şirkətləri üçün böyük üstünlükdür.

Lakin vacib bir məqam var: vahid tarif marşrutun rəqabət qabiliyyətini yüksəltsə də, Şimal marşrutunu tam əvəz etmək üçün əlavə infrastrukturun, gömrük sinxronizasiyasının və regional koordinasiyanın gücləndirilməsi tələb olunur. Buna baxmayaraq, bu siyasət Orta Dəhlizi “alternativ”dən “strateji seçim” səviyyəsinə qaldırır və orta perspektivdə Şimal marşrutunun dominantlığını azalda bilər.

– Ələt Beynəlxalq Dəniz Ticarət Limanının genişləndirilməsi Orta Dəhlizin real gücünü artıracaqmı, yoxsa hələ ciddi infrastruktur boşluqları qalır?

– Ələt limanının genişləndirilməsi Orta Dəhlizin real potensialını artıran əsas layihələrdən biridir. Yeni terminallar limanın illik daşıma qabiliyyətini 25–30 milyon tona qədər artıracaq ki, bu da dəhlizin mühüm “dar boğazlarından” birini aradan qaldırır.

Amma paralel həll edilməli məsələlər də qalır. Gürcüstan dəmir yollarının və Qazaxıstan limanlarının sinxron modernizasiya olunması zəruridir. Xəzərdə bərə və yük gəmilərinin sayının artırılması da prioritet olaraq qalır. Eyni zamanda, dəhliz boyunca vahid rəqəmsal idarəetmə sistemi tam oturuşmayıb. Yəni Ələt limanı dəhlizin gücünü artırır, lakin bütün marşrut boyunca paralel modernizasiya olmadan tam potensial tam şəkildə əldə olunmayacaq.

– Rusiya və Süveyş marşrutlarının risklərlə üzləşdiyi bir dövrdə Orta Dəhliz yaxın illərdə ən təhlükəsiz alternativ ola bilərmi?

– Bəli, böyük ehtimalla Orta Dəhliz yaxın illərdə ən təhlükəsiz və siyasi baxımdan neytral marşrutlardan birinə çevriləcək. Rusiya üzərindən keçən xətt sanksiyalar və hüquqi risklərlə üzləşir, Süveyş kanalında isə Yaxın Şərqdəki gərginlik sabitliyi pozur.

Orta Dəhliz isə daha sabitdir və proqnozlaşdırılandır: Azərbaycan, Gürcüstan və Qazaxıstan siyasi sabitliyə malikdir; Dəhliz böyük güclərin toqquşduğu zonadan yan keçir və 'neytral ticarət zolağı' kimi qəbul edilir; Multimodal struktur riskləri yayır.

Məhdudiyyətlər qalsa da – məsələn, keçid qabiliyyəti Şimal və Süveyşlə müqayisədə hələ eyni səviyyədə deyil – təhlükəsizlik baxımından Orta Dəhliz artıq bir çox şirkət üçün prioritet alternativdir.

– Orta Dəhlizin güclənməsi Azərbaycanın siyasi çəkisinə necə təsir edəcək? Bu marşrut ölkəmizə hansı diplomatik üstünlüklər qazandırır?

– Orta Dəhlizin güclənməsi Azərbaycanın siyasi çəkisini ciddi şəkildə artırır. Bu marşrut ölkəmizi yalnız tranzit qovşağı deyil, həm də regionun iqtisadi və siyasi koordinasiya mərkəzi səviyyəsinə yüksəldir. Bunun bir neçə nəticəsi var:

1. Türkiyə, Qazaxıstan, Gürcüstan və Çin daxil olmaqla, bir çox ölkələrin sabitliyi Azərbaycana daha çox bağlı olur;

2. Aİ, Böyük Britaniya, ABŞ və Çin üçün Azərbaycan daha etibarlı tərəfdaş kimi önə çıxır;

3. Enerji və nəqliyyat diplomatiyasının üst-üstə düşməsi Bakının xarici siyasətdə manevr imkanlarını genişləndirir;

4. Türk dünyasının iqtisadi inteqrasiyasında Azərbaycanın rolu daha da möhkəmlənir.

Nəticə etibarilə Orta Dəhliz Azərbaycanın diplomatik masadakı mövqeyini genişləndirir və ölkəmizi regional geosiyasətin əsas oyunçularından birinə çevirir.

– Sizcə, Orta Dəhliz siyasi bəyanatlardan real iqtisadi gücə çevrilə biləcəkmi? 2026–2027-ci illərdə gözlənilən yük artımını daşımaq mümkün olacaqmı? 

– Bu gün Orta Dəhliz artıq siyasi bəyanatdan daha çox real iqtisadi platformaya çevrilir. Bakı-Tbilisi-Qars (BTQ)  xəttinin modernizasiyası, Ələt limanının genişləndirilməsi, Xəzər donanmasının artırılması və vahid tarif sisteminin tətbiqi bu prosesi sürətləndirir. 2026–2027-ci illərdə proqnozlaşdırılan yükün əsas hissəsini daşımaq mümkündür, lakin burada regional koordinasiya həlledici rol oynayacaq. İnfrastruktur genişlənir, lakin yük artımının tempi bəzən bu genişlənməni üstələyə bilər. Yekun olaraq deyə bilərəm ki, Azərbaycan öz seqmentini ən hazır vəziyyətə gətirib və dəhlizin lokomotivi olaraq qalacaq. Lakin bütün marşrutun tam funksional olması üçün Xəzər donanmasının artırılması və region ölkələri arasında sinxron koordinasiya hələ də vacibdir. 

Jalə Rövşən

TodayPress TV