Mənzilini kirayə verənlər vergi ödəyəcək: Yeni qanun nə vəd edir?

Azərbaycanda evləri kirayə verənlərin gəlirlərindən 10% vergi tutulacağı açıqlanıb. Bu verginin kirayə bazarına, ev alqı-satqısı fəaliyyətinə və kirayəçi-ev sahibi münasibətlərinə potensial təsirləri nələr ola bilər? 

Sözügedən məsələni  TodayPress TV-yə şərh edən iqtisadçı Rəşad Həsənov bildirib ki, məsələyə ədalətli yanaşmaq lazımdır:

"Ümumiyyətlə götürsək, ədalətli vergiləndirmə aspektindən məsələyə yanaşsaq, bütün növ renta gəlirləri, yəni gəlirin ən asan əldə edilən növü hesab edilə bilər, bu və ya digər formada vergiyə cəlb edilməlidir. Yəni, zəhmətinə bir ay çalışıb minimum əməkhaqqı alan, fiziki əməklə məşğul olan və ya ayın 24-25 günü işə gedən şəxs əldə etdiyi 400 manata görə vergi ödəyirsə, zəhmətsiz şəkildə əldə edilən kirayə gəlirlərinə niyə vergi ödənilməsin? Bu aspektdən yanaşsaq, vergiləndirmənin dəqiqləşdirilməsi vacibdir.

Eyni zamanda, onu nəzərə almaq lazımdır ki, yaşayış sahələrinin kirayəyə verilməsindən əldə olunan gəlirlər bundan əvvəlki dövrdə də vergiyə cəlb olunan gəlir növü idi. Vergi məcəlləsinə görə bu qeyri-kommersiya gəliri hesab olunurdu və bu istiqamətdə verginin ödənilməsi kirayəyə verənin üzərinə düşürdü. Hazırda bu istiqamətdə tətbiq ediləcək vergi növünün inzibatçılığı və xüsusiyyətləri tam dəqiqləşməyib. Bu verginin hansı formada həyata keçiriləcəyi mühüm məsələdir".

İqtisadçı qeyd edib ki, bazarda ən mühüm problem kirayə münasibətlərində qeyri-formal əməkdaşlığın çox geniş yayılmasıdır:

"Bunun səbəbi  tətbiqlə  bağlı mexanizmlərin təsbiti, müəyyən edilməsi və aidiyyəti üzrə tədbirlərin görülməsi ilə bağlı mexanizmlərin zəif olması məsələsidir. Ölkədə kirayə münasibətlərinin çox böyük hissəsi, yəni ən azından müşahidələr əsasında qiymətləndirmə aparsaq, 4/5-i qeyri-formal kirayə münasibətləridir. Bu da qəbul edilən vergiləndirmə mükəlləfiyyətinin bu prosesə təsirini zəiflədən ən böyük faktorlardan biridir".

Onun sözlərinə görə, xərclər dolayısıyla kirayəyə götürənin üzərində qalacaq: 

"Əgər gələcəkdə müvafiq istiqamətdə ciddi nəzarət tədbirləri həyata keçiriləcəksə, kirayə münasibətlərinin formalaşması istiqamətində addımlar atılacaqsa, bu, təbii ki, uzunmüddətli dövrdə ilk növbədə kirayə qiymətlərinin artmasına gətirib çıxaracaq . Məlumdur ki, kirayəyə verən şəxs müvafiq xərcləri kirayəyə götürən şəxsdən əldə etməyə çalışacaq. Bu təşəbbüslər zaman-zaman genişlənəcək, bazar tələb-təklifinə təsir göstərəcək və nəticədə kirayə qiymətləri artacaqdır.

Əgər bazarda mövcud vəziyyət kirayə qiymətlərinin artması istiqamətində imkanları məhdudlaşdırsa və bu xərclər mənzil sahibinin, mülkiyyətçinin üzərində qalarsa, bunun əks effektləri müşahidə oluna bilər. Çünki daşınmaz əmlakın renta gəlirlərinin aşağı düşməsi bu istiqamətdə investisiya edənlərin sayının azalmasına, daşınmaz əmlak bazarında daralmaya, tikinti sektorunun geriləməsinə qədər bir bazar konyunkturunun məcrasını formalaşdıra bilər".

Ekspert onu da əlavə edib ki, prosesin gedişində qeyri-formallıq meylləri arta bilər:

"Eyni zamanda, kirayə münasibətlərinin böyük əksəriyyəti qeyri-formaldır, amma ən azından kiçik bir qismi, 20-30 faizi, bunun leqallaşdırılmasında maraqlıdır. Ola bilsin ki, qəbul edilmiş bu qərar növbəti dövrlərdə mənzilini qanuni şəkildə kirayəyə verən şəxslərin də artan xərclər səbəbindən bu münasibətləri qanuniləşdirməsi meyllərinin azalmasına gətirib çıxara bilər. Bunun neqativ təsirlərindən biri kimi ola bilər ki, gələcəkdə qanuni kirayə müqavilələrinin sayında azalma müşahidə edə bilərik".

Mütəxəssis müəyyən fərqləndirmələrin vacibliyini vurğulayıb:  

"Digər məsələ ondan ibarətdir ki, KİV də yayılan məlumatlara görə, qısamüddətli və uzunmüddətli kirayə bir-birindən fərqləndirilmir. Əslində qısamüddətli kirayə daha çox biznes fəaliyyətinə uyğun gəlir. Çünki burada kirayə münasibətləri xarakterində dəyişikliklər baş verir, tez-tez yeni müqavilələr bağlanmalı olur. Məsələn, iki-üç günlük turistlərin bölgələrə səfəri zamanı yeni müqavilələr bağlanmalı olur.

Mənzilin təhvil alınıb-verilməsi, təmizlənməsi və digər bu kimi xidmətlərin təşkili zərurəti yaranır ki, bu da sahibkarlıq fəaliyyəti kimi xarakterizə olunur. Bu, artıq passiv renta gəlirlərinin əldə edilməsi sayılmır. Biri var ki, fiziki şəxs öz mənzilini 10, 20 il müddətinə, müqavilə əsasında ailəyə, yaxud şəxsə kirayəyə verir, biri də var ki, bir ay ərzində 7, 8, 15 müştəriyə münasibətdə yuxarıda sadalanan fəaliyyətləri təşkil edir.

Bu qanunun mövcud redaksiyası qəbul edildiyi halda görünən odur ki, müvafiq fərqlər nəzərə alınmır. Əslində, mənzillərin qısamüddətli kirayəyə verilməsi sahibkarlıq fəaliyyəti kimi təsbit olunmalı və bu fəaliyyət indiki şərtlər daxilində sadələşdirilmiş vergi ödəyicisi olaraq klasifikasiya olunmalıdır".

İqtisadçı son olaraq məsələyə öz təkliflərini bildirib:   

"Dövriyyənin 200.000 manata qədər olan hissəsi 2% ilə vergiyə cəlb olunmalıdır. Belə olduğu halda, həm müvafiq fəaliyyətlər üzrə hüquqi əsasların formalaşması, həm də uçotun dəqiqləşdirilməsi imkanları yaranar.

Eyni zamanda, bu sahədə peşəkar sahibkarların sahibkarlıq münasibətlərini və təklif olunan xidmətlərin keyfiyyətinin qiymətləndirilməsi, mübahisələndirilməsi, bu istiqamətdə nəzarətin və tənzimləmənin yaranmasına əsaslar yaradacaq. Amma indiki şərtlər daxilində görünən odur ki, müvafiq məsələlər nəzərə alınmayıb".

Jalə Rövşən 

TodayPress TV