“Ədalətli insan” mənasızlığı – Orxan Saffari yazır...

Cəmiyyət tərəfindən müsbət qarşılanan bir anlayış da “Ədalətli insan” olmaqdır.

Bəs yaxşı, insan doğrudan da ədalətli ola bilərmi?

Nədir ədalət? Bəlkə, daha çox uydurma bir anlayışdır və insan əslində, ədalətli olmaya da bilər?!

Ümumiyyətlə, ədalət anlayışı olan hər yerdə güc anlayışı da var. Yəni ədalət daha çox bir lütfdür-güclünün etdiyi lütf.

Məsələn, Nitşeyə görə ədalət anlayışı, ədalət insan sturukturu "maskalanmış güc"dür.

Bu səbəbdir, adətən, insanlar ədaləti hər kəsdən yox, məhz güclülərdən gözləyir.

Xüsusi ilə anarxist fəlsəfə ədalət anlayışının var olmadığını iddia edir. Anarxistlərə görə, ədalət yalnız güclü qrupların və dövlətlərin öz maraqlarını qorumağa xidmət edən bir vasitədir.

"Ədalət" hər zaman bir mülkiyyət haqqı, bir hüquq, bir mükafat və ya cəzadır və bu qaydalar yalnız güclü olanların yaratdığı bir sosial quruluşun məhsuludur.

Kimdənsə ədalət tələb etmək, həm də dolayı yolla azad olmadığını bildirməkdir.

Halbuki ədaləti əldə etmək də azadlığın, haqqın bir formasıdır.

Dolayısı ilə ədalət "təbii" bir ehtiyac yox, daha çox sosial inşa modelidir, cəmiyyətin yaratdığı qaydadır.

Üstəlik, mütləq ədalət anlayışı xüsusi ilə müasir dövr və dəyərlərdə, elə məhz kapitalizmdə heç zaman mövcud ola bilməz.

Nədir ədalət? Hər kəsə bərabər münasibət göstərməkmi?

Bəlkə, bu elə sadəcə bir bərabərlik anlayışıdır?

Fərqli şərtlər altında hamıya eyni ədalətlə yanaşmağın özü ədalətsizlik deyilmi?

Əgər doğrudan da hamıya layiq olduğu şəkildə davranılsa, əslində, bunun özü xaos yaradar.

Ədalət anlayışı əksərən mənəvi dəyər kimi təqdim edilir, müqəddəsləşdirilir.

Bəs o, necə bir yüksər mənəvi dəyər, müqəddəs ola bilər ki, anlayışın özü cəmiyyətlərə görə dəyişir?

Yəni məsələn, bir mədəniyyətdə “ədalət” bərabərliklə bağlı düşüncələri ehtiva edirsə, digərində bu, “hər kəsin yerinə yetirməsi lazım olan rol” şəklində tətbiq oluna bilər.

Bir sözlə, ədalət sosial ehtiyaclara görə dəyişən məsələdir. Belə olduğu halda, anlayışın özü də, ədalətli bilinən insanlar da şübhə altına düşür.

Yox, ədalətlə yanaşmaq lazımdırsa, bu anlayış güclü insanların zəifləri idarə etmək və onlara təzyiq göstərmək üçün seçdikləri alətdən başqa bir şey deyil və bayağı romantikadır.

Orxan Saffari

TodayPress TV